จูฬนาคสฺส ตถา มหตี ปริสา เทวตานุภาเวน อภิญฺญาปาทนํ อโหสีติ เกจิ ฯ เถโร ปน มหิทฺธิโก อโหสิ, ตสฺมา ตาว มหติํ ปริสํ อภิญฺญาเปสีติ อปเรฯ

ตโต ตโตติ ตสฺสํ ตสฺสํ ทิสายํฯ เอโกวาติ เอกจฺโจ เอว, น พหุโส, กติปยาว ปุถุชฺชนา อเหสุนฺติ อตฺโถฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ฉฉกฺกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

7. มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา

[428] มหนฺตานิ สฬายตนานิ อธิกิจฺจ ปวตฺตตฺตา มหาสฬายตนิกํ, มหนฺตตา จ เตสํ มหนฺตํ โลกสนฺนิวาสํ อภิพฺยาเปตฺวา ฐิตตฺตา อโยนิโส คยฺหมานานํ มหโต อนตฺถาย สํวตฺตนโต, โยนิโส คยฺหมานานํ มหโต อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตนโต จ ทฏฺฐพฺพาฯ โชตกนฺติ โพธกํฯ

[429] สิขาปฺปตฺตาย วิปสฺสนาย ชานนมฺปิ ยถาภูตชานนเมว มคฺเคน ชานนสฺส อาสนฺนการณภาวโตติ อาห – ‘‘สหวิปสฺสเนน มคฺเคน อชานนฺโต’’ติฯ วุฑฺฒิํ คจฺฉนฺตีติ ปจฺจยสโมธาเนน ภวโยนิคติฐิติสตฺตาวาสปาฬิยา อปราปรํ ปริวุทฺธิํ คจฺฉนฺติฯ เอวํภูตา ปคุณภาวมาปาทิตา สมถวิปสฺสนาธมฺมา วิย สุฏฺฐุตรํ วสีภาวํ ปาปิตา ฌานาภิญฺญา วิย จ วสีภูตา หุตฺวา อุปรูปริ พฺรูเหนฺตีติ อาห – ‘‘วสีภาวํ คจฺฉนฺตี’’ติฯ ตถา หิ เต กทาจิ ภวปตฺถนาย อนุปฺปาทิตายปิ อปฺปหีนภาเวเนวสฺสา ติฏฺฐนฺติฯ อกุสลา ธมฺมาว เยภุยฺเยน ทสฺสนายตเนน วินาสทสฺสนโต ปวตฺตนฺติ ปริวฑฺฒนฺติ จฯ ปญฺจทฺวาริกทรถาติ ปญฺจทฺวาริกชวนสหคตา อกุสลทรถาฯ เอวํ มโนทฺวาริกทรถา เวทิตพฺพาฯ สนฺตาปาติ ทรเถหิ พลวนฺโต สมฺปยุตฺตธมฺมานํ นิสฺสยสฺส จ สนฺตาปนกราฯ ปริฬาหาติ ตโตปิ พลวตรา เตสํเยว ปริทหนกราฯ

[430] ปญฺจทฺวาริกสุขํ, น กายปฺปสาทสนฺนิสฺสิตสุขเมวฯ

มโนทฺวาริกสุขนฺติ มโนทฺวาริกจิตฺตสนฺนิสฺสิตสุขํ, น ยํ กิญฺจิ เจตสิกสุขํ ตสฺส กายิกสุขคฺคหเณเนว คหิตตฺตาฯ ปญฺจทฺวาริกชวเนน สมาปชฺชนํ วา วุฏฺฐานํ วา นตฺถีติ อิทํ มโนทฺวาริกชวเนน ตสฺส สมฺภวํ ทสฺเสตุํ, มคฺคสฺส วเสน วุตฺตํ, น ปน ตปฺปสงฺคสงฺกานิวตฺตนตฺถํฯ วิญฺญตฺติมตฺตมฺปิ ชเนตุํ อสมตฺถํ สมาปชฺชนสฺส กถํ ปจฺจโย โหติ, พุทฺธานํ ปน ภควนฺตานํ โหตีติ เจ? ตถาปิ ตสฺส อาสนฺนฏฺฐาเน ปญฺจทฺวาริกจิตฺตปฺปวตฺติยา อสมฺภโว เอว ตาทิสสฺส ปุพฺพาโภคสฺส ตสฺมิํ กาเล อสมฺภวโตฯ เอเตเนว ยา เกสญฺจิ อริยธมฺเม อโกวิทานํ ฆฏสภาวาทีสุ พุทฺธิตุลฺยการิตาปตฺติโจทนา; สา ปฏิกฺขิตฺตาติ ทฏฺฐพฺพา ตํตํปุริมาโภควเสน เตน เตน ปญฺจทฺวาริกาภินิยตมโนวิญฺญาณสฺส ปรโต ปวตฺตมานมโนวิญฺญาเณน ตสฺมิํ ตสฺมิํ อตฺเถ วณฺณสณฺฐานาทิวิเสสสฺส วินิจฺฉินิตพฺพโตฯ อุปฺปนฺนมตฺตกเมว โหตีติ ปญฺจทฺวาริกชวนํ ตาทิสํ กิญฺจิ อตฺถนิจฺฉยกิจฺจํ กาตุํ น สกฺโกติ, เกวลํ อุปฺปนฺนมตฺตเมว โหติฯ อยนฺติ ‘‘อาทีนวานุปสฺสิโน’’ติอาทินา วุตฺตาฯ

[431] กุสลจิตฺต…เป.… ภูตสฺสาติ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนาสหคตกุสลจิตฺตสฺส สมฺปยุตฺตเจโตสุขสมงฺคีภูตสฺสฯ ปุพฺพสุทฺธิกาติ มคฺคุปฺปตฺติโต, วิปสฺสนารมฺภโตปิ วา ปุพฺเพว สุทฺธาฯ เตนาห – ‘‘อาทิโต ปฏฺฐาย ปริสุทฺธาว โหนฺตี’’ติฯ สพฺพตฺถกการาปกงฺคานีติ สีลวิโสธนสฺส จิตฺตสมาธานสฺส วิปสฺสนาภิโยคสฺส มคฺเคน ปหาตพฺพกิเลสปหานสฺสาติ สพฺพสฺสปิ มคฺคสมฺภารกิจฺจสฺส การาปกงฺคานิฯ อฏฺฐงฺคิโก วาติ ปฐมชฺฌานิโก วา อฏฺฐงฺคิโก, ทุติยชฺฌานิโก วา สตฺตงฺคิโก โหติฯ

อิมเมว สุตฺตปเทสํ คเหตฺวาติ, ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฏฺฐี’’ติอาทินา สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ ปญฺจนฺนํเยว ตสฺมิํ ฐาเน คหิตตฺตา โลกุตฺตรมคฺโค ปญฺจงฺคิโกติ วทติฯ โสติ ตถา วทนฺโต วิตณฺฑวาทีฯ อนนฺตรวจเนเนวาติ, ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฏฺฐี’’ติอาทิวจนสฺส, ‘‘เอวมสฺสาย’’นฺติอาทินา อนนฺตรวจเนนฯ ปฏิเสธิตพฺโพติ ปฏิกฺขิปิตพฺโพฯ ‘‘อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค’’ติ หิ อิทํ วจนํ อริยมคฺคสฺส ปญฺจงฺคิกภาวํ อุชุกเมว ปฏิกฺขิปติฯ ยทิ เอวํ ‘‘ยา ตถาภูตสฺส ทิฏฺฐี’’ติอาทินา ตตฺถ ปญฺจนฺนํ เอว องฺคานํ คหณํ กิมตฺถิยนฺติ อาห ‘‘อุตฺตริ จา’’ติอาทิฯ สมฺมาวาจํ ภาเวติ อริยมคฺคสมงฺคีฯ เตนาห ‘‘มิจฺฉาวาจํ ปชหตี’’ติฯ

ยสฺมิญฺหิ ขเณ สมฺมาวาจา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉติ, ตสฺมิํเยว มิจฺฉาวาจา ปชหียตีติฯ สเหว วิรติยา ปูเรนฺติ สมุจฺเฉทวิรติยา วินา ทุกฺขปริญฺญาทีนํ อสมฺภวโตฯ อาทิโต ปฏฺฐาย ปริสุทฺธาเนว วฏฺฏนฺติ ปริสุทฺเธ สีเล ปติฏฺฐิตสฺเสว ภาวนาย อิชฺฌนโตฯ ยถาวุตฺตมตฺถํ คนฺถนฺตเรนปิ สมตฺเถตุํ, ‘‘สุภทฺทสุตฺเตปิ จา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อเนเกสุ สุตฺตสเตสุ อฏฺฐงฺคิโกว มคฺโค อาคโต, น ปญฺจงฺคิโกติ อธิปฺปาโยฯ

สมฺมาสติ มคฺคกฺขเณ กายานุปสฺสนาทิจตุกิจฺจสาธิกา โหตีติ ตํ จตุพฺพิธํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต, ‘‘มคฺคสมฺปยุตฺตาว จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติ อาหฯ น จตุมคฺคสมฺปยุตฺตตาวเสนฯ เอส นโย สมฺมปฺปธานาทีสุปิฯ อญฺญมญฺญานติวตฺตมานา ยุคนทฺธา ยุตฺตา วิย อริยมคฺคยุคนทฺธา อญฺญมญฺญํ ปฏิพทฺธาติ ยุคนทฺธาฯ เตนาห – ‘‘เอกกฺขณิกยุคนนฺธา’’ติ อริยมคฺคกฺขเณ เอว หิ สมถวิปสฺสนา เอกกฺขณิกา หุตฺวา สมธุรํ วตฺตนฺติฯ เตเนวาห ‘‘เอเต หี’’ติอาทิฯ อญฺญสฺมิํ ขเณ สมาปตฺติ, อญฺญสฺมิํ วิปสฺสนาติ อิทํ เตสํ ตตฺถ ตตฺถ กิจฺจโต อธิกภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น อญฺญถาฯ น หิ ปญฺญารหิตา สมาปตฺติ, สมาธิรหิตา จ วิปสฺสนา อตฺถิฯ อริยมคฺเค ปน เอกกฺขณิกา สมธุรตาย เอกรสภาเวนาติ อตฺโถฯ ผลวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

8. นครวินฺเทยฺยสุตฺตวณฺณนา

[435] สมวิสมํ จรนฺตีติ กายสมาทิํ สมญฺเญว, กายวิสมาทิํ วิสมญฺเญว จรนฺติ กโรนฺติ ปฏิปชฺชนฺติฯ ตํ ปน สมวิสมํ อญฺญมญฺญํ วิรุทฺธตฺตา วิสทิสตฺตา น เอกสฺมิํ กาเล สมฺภวตีติ อาห – ‘‘กาเลน สมํ กาเลน วิสม’’นฺติฯ สมจริยมฺปิ หิ เอตนฺติ ปุพฺเพ สมจริยาย โชติตตฺตา วุตฺตํฯ

[437] อากโรนฺติ อธิปฺเปตมตฺถํ ญาเปนฺติ ปโพเธนฺตีติ อาการา, ญาปกการณนฺติ อาห – ‘‘เก อาการาติ กานิ การณานี’’ติฯ